EÜ Gözlemevi bilim insanlarının projesine TÜBİTAK’tan destek
Ege Üniversitesi (EÜ) Gözlemevi Müdürü Doç. Dr. Hasan Ali Dal’ın yürütücülüğünü yaptığı “Farklı Kütlelerden Manyetik Aktif Yıldızların Flare Doyum (Saturasyon) Seviyesinin, Yıldız Evrim Sürecinde Dönme Dönemine Göre Değişimi” isimli proje TÜBİTAK-ARDEB 1001-Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı kapsamında desteklenmeye uygun bulundu.
Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak, proje ekibini makamında ağırlayarak başarılar diledi. Ege Üniversitesinin güçlü bir Ar-Ge ve inovasyon altyapısı ile bilim üretme ekosistemine sahip olduğunu vurgulayan Rektör Prof. Dr. Budak, “Tam akredite, öğrenci odaklı, araştırma üniversitesi olarak yenilikçi fikirler üretmeye, bu fikirleri projelere dönüştürmeye devam ediyoruz. Geliştirdiğimiz bilimsel ekosistem içerisinde akademisyenlerimiz ve araştırmacılarımız nitelikli projeleri literatüre ve bilim dünyasına kazandırmayı sürdürüyorlar. Gözlemevi Müdürü Doç. Dr. Hasan Ali Dal’ın ve ekibinin geliştirdikleri proje TÜBİTAK nezdinde desteklemeye hak kazandı. Cumhuriyetimizin ikinci asrını ‘Türkiye Yüzyıl’ını Türk bilim yüzyılı yapma vizyonumuza hazırladıkları proje ile katkı veren ekibimizi tebrik ediyorum” dedi.
Proje yürütücüsü Doç. Dr. Hasan Ali Dal ise “Astronomi ve Astrofizik alanında yıldız aktivitesi alanında yapılan çalışmalar, Güneş’in sergilediği Güneş Aktivite Çevrimi’nde son dört çevrimin genliğinin düştüğünü göstermektedir. Güneş Aktivite Çevrimi, kısaca Güneş yüzeyinde gözlenen leke sayısının zamanla değişimi ile ortaya çıkar. Güneş lekeleri, Güneş yüzeyinde ortaya çıkan, manyetik aktivite ve plazma etkileşimi ile ortaya çıkan geniş ölçekli bir sürecin parçasıdır. Ancak bu aktivite süreci, aynı zamanda güçlü enerji salınımlarınında yaşandığı bir süreçtir. Dolayısıyla Güneş Aktivite Çevrimi’nin takip edilmesi önemlidir, çünkü Güneş’te ne zaman şiddetli patlamaların ve enerji salınımlarının olacağı Dünya’daki yaşam için çok kritiktir. Patlamaların sayısını ve şiddetinin arttığı dönemlerde, gerek haberleşme ve gerekse de enerji nakil hatları gibi yüksek gerilimli hatlarının korunumu yanı sıra uzaydaki uyduların yapısal bütünlüğü de risk altına girer. Ancak Güneş Aktivite Çevrimi, uzun yıllardır çok çalışılmış bir olgu olmasına karşın, Güneş’in ne zaman ne yapacağı halen daha tam olarak belirlenememektedir. Örneğin son dört Güneş Aktivite Çevrimi, şu an içerisinde bulunduğumuz aktivite çevriminin oldukça sakin geçeceğini işaret ediyordu. Fakat 2021 yılında başlayan şu anki çevrim beklenenin aksine çok aşırı şiddetli bir şekilde geldi ve halen daha devam etmektedir” diye konuştu.
Güneş Aktivite Çevriminin tam belirlenemez durumunun son dört yüz yıl içerisinde birçok kez kendini ortaya koyduğuna dikkat çeken Doç. Dr. Hasan Ali Dal, “Dolayısıyla, her birinin uzunluğu 11 yıl olan Günek Aktivite Çevrimi’nin dışında Güneş sanki başka bir döngüsel davranışa da sahip gibi görünmektedir. İşte bu nedenle 2018 yılında, daha henüz şu anki çevrim başlamadan önce bu konuda bir doktora çalışması başlattık. Üniversitemiz Fen Bilimleri Enstitüsü öğrencisi Ezgi Yoldaş bu konuda son 45 yıllık veriyi analiz ederek, Güneş yüzeyinde her 11 yılda aktivite yapıları artıp azalsa da bu aktivite yapılarında enerji salınımın üst seviyesinin yaklaşık 30 yıllık başka bir çevrime daha sahip olduğunu ortaya koymuştur” dedi.
“Bu konuda Türkiye’de ilk kez yapılan çalışma niteliği taşıyor”
Doç. Dr. Hasan Ali Dal, “Üniversitemizde yürütülen ve Türkiye’de ilkez yapılan böylesine bir çalışmanın sonucunda ortaya çıkan bu bulgunun diğer yıldızlarla da test edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, 2023 yılında yürütücülüğünü yaptığımız ‘Farklı Kütlelerden Manyetik Aktif Yıldızların Flare Doyum (Saturasyon) Seviyesinin, Yıldız Evrim Sürecinde Dönme Dönemine Göre Değişimi’ isimli proje TÜBİTAK- ARDEB 1001-Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı kapsamında desteklenmeye uygun bulundu. Teknolojik gelişmelerin yanı sıra ‘Türkiye Yüzyılı’nda, Türk Uzay Bilim Misyonu’ kapsamında ülkemizin elini güçlendirecek en önemli unsurlardan biri ‘Uzay Havası’dır. Yürüttüğümüz tez ve 2024 yılı itibari ile başladığımız ‘Farklı Kütlelerden Manyetik Aktif Yıldızların Flare Doyum (Saturasyon) Seviyesinin, Yıldız Evrim Sürecinde Dönme Dönemine Göre Değişimi’ başlıklı projenin bu konuda çok büyük getirileri olacaktır. Bu proje ile Güneş’te gözlenen değişimlerin yıldızlardaki benzerleri de değerlendirilip, yıldızların bu aktivite değişimlerinde etkin olan sürecin ne olduğu belirlenecektir. Dolayısıyla da Güneş’in tahminlerin dışına çıkan davranışları açıklanıp, daha doğru ve daha istikrarlı aktivite tahminleri ve uzay havası tahminleri yapılabilecektir. Bu tahminlerin, iki temel önemi vardır. Tahminlerin yanlış yapılması hemen her yıl ülkelere milyarlarca dolar ekonomik kayıplar yaşatırken, devre dışı kalan haberleşme ve enerji nakil hatları nedeniyle doğrudan toplumsal yaşama da gözle görünür etkileri olmaktadır. Bu nedenle, Güneş Aktivite Çevrimine dair tahminlerin doğruluk seviyesini artıracak ve bilinmeyen, gizli kalmış her bulgu ülkelere çok büyük ekonomik getiri sağlayacaktır” diye konuştu.
