Bin Yıllık Mirasın Somut Kanıtları
Kayseri’nin Tomarza ilçesindeki Türk dönemi mezar taşları, Türk kültürünün Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan bin yıllık mirasını taşıyor. Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Eyüp Polat danışmanlığında Abdulbaki Önder tarafından yürütülen araştırmada, ilçedeki 36 mahalle mezarlığında yer alan ve 17-20. yüzyıllara tarihlenen yüzlerce mezar taşı yerinde incelenerek belgelendi.
Avşar Boyunun İzinde Semboller ve Motifler
24 Oğuz boyundan biri olan Avşar boyunun yoğun olarak yerleştiği Tomarza’da, mezar taşları üzerindeki kitabeler, motifler ve semboller, Orta Asya Türk inanç dünyası ile estetik anlayışının Anadolu’daki sürekliliğini gözler önüne seriyor. Abdulbaki Önder, bu taşların yalnızca tarihi değil, aynı zamanda sosyolojik ve sanat tarihi açısından da büyük önem taşıdığını vurguladı.
Kimlik ve İnanç Sembolleri
Türk-İslam mezar taşları, kültürel ve inançsal sürekliliğin en önemli göstergeleri arasında yer alıyor. Taşlar üzerindeki fincan, ibrik, çarkıfelek ve hayat ağacı gibi motifler, yalnızca estetik süsleme unsuru değil, aynı zamanda kimlik ve inanç sembolleri olarak öne çıkıyor. Önder, bu motiflerin Türklerin tarih boyunca farklı dinleri benimsemelerine rağmen kadim mezar kültürlerini koruyarak yaşattıklarını açıkça ortaya koyduğunu ifade etti.
Kurganlardan Anadolu'ya Bir Gelenek
Önder, "Coğrafi şartlar ve inançlar, Türklerin yaşam şekilleri üzerinde belirleyici unsur olmuş. Bu unsurlar gelenek, görenek ve defin merasiminin biçimlenmesinde etkili olmuştur" dedi. Türk mezar kültürünün örneklerinin, Milattan önce ikinci ve üçüncü yüzyıllarda Orta Asya bozkırlarında şekillenen kurgan geleneğine dayandığını belirten Önder, Altay Dağları’ndaki Pazarık Kurganlarından ele geçirilen Pazarık Halısı'nın bu erken dönemin hem sanatsal hem de inançsal dünyasını yansıtan en önemli buluntulardan biri olduğunu aktardı.
Kozmolojik Bir Yolculuk
"Türk topluluklarının kozmolojisini tekrar eden geometrik yapı; evrenin kozmik düzenini ve sonsuzluğu simgeleyen hayvan figürleri ruhun yolculuğu, koruyucu güçler ve öte alemle ilişkilendirilir" diyen Önder, kaftandaki işlemeler ile kılıç ve hançer motiflerinin Türklerin erken dönemdeki sanatsal varlıklarını ortaya koyan unsurlar olduğunu söyledi. Bu geleneğin, Türklerin göçleriyle birlikte farklı coğrafyalara taşındığını ve Anadolu'nun da bu coğrafyalardan biri olduğunu ekledi.
Kültürel Sürekliliğin Karşılaştırmalı Kanıtı
"Anadolu’daki mezar taşlarını Orta Asya’daki örnekleriyle karşılaştırdığımızda Türk kültürünün sürekliliğini ortaya koyan bir çalışma ortaya koymaktadır" diyen Önder, "Örnek vermek gerekirse birbiriyle mücadele halinde kuş figürü, hayat ağacı üzerinde kuş figürleri, geometrik bezemeler Türklerin Orta Asya’dan beri kullandıkları figürlerdir" ifadelerini kullandı.
54 Mahalleden 36'sında İzler Bulundu
Araştırma çerçevesinde ilçede bulunan 54 mahalle mezarlığını gezdiklerini ve 36 mahallede bu izlere rastladıklarını kaydeden Abdulbaki Önder, "Tomarza’da 54 mahalle var. Araştırma için 54 mahalleyi gezdik, 36 mahallede Türk kültürünü yansıtan mezar taşlarını tespit ettik. Bu mahallelerde bulduğumuz figürler; geometrik, bitkisel süslemeler var. Bu figürleri Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanmış nitelikli figürler olarak değerlendiriyoruz" dedi.
